Bijzonder voorwerp nr 11

Brandweerbijl
Bijl met als opschrift: « Aan zijn voorzitter, kapitein-commandant Émile Bissé. De vereniging van vrijwillige brandweerlieden van het bataljon van de actieve Burgerwacht van Anderlecht ».
België
Staal
1850-1900
48 x 17,6 cm
Inv. BEG 5427

Al sinds de Oudheid tot op heden heeft er altijd in de steden een speciale organisatie bestaan voor het blussen van branden. Zo waren de eerste brandweerbrigades, genaamd milites, die deel uitmaakten van de stadswachten, gevestigd in de Gallo-Romeinse nederzettingen. Dit beroep zou eeuwen later nog bestaan en Erasmushuis en Begijnhofmusea willen u graag iets meer vertellen over deze soldaten van het vuur.

Geschiedenis van de brandweermannen

In 1699 geeft François du Périer Dumouriez voor Lodewijk XIV een demonstratie van een revolutionair werktuig, de pomp, waarmee water kan worden vervoerd van het ene punt van de stad naar het andere. De pompwachters, ook wel pompiers of brandweerlieden genoemd, moeten dit toestel onderhouden en zijn zwengels draaien. Op 15 augustus 1800, terwijl België nog onder Franse heerschappij staat, is Brussel voorzien van een brandweerkorps, waarvan de leden afkomstig zijn van de Burgerwacht. Deze (burger)militie, officeel erkend bij decreet in 1831, bestaat uit mannen van 21 tot 50 jaar die als speciaal uniform een blauwe kiel dragen. De leden van deze militie hebben slechts een minimale militaire opleiding. Het betreft een leger van « goede huisvaders», die spaarzaam met geld omgaan en die instaan voor de plaatselijke ordehandhaving. Nadat er in 1839 vrede was gesloten met Holland valt de Burgerwacht in een diepe slaap, behalve in de steden met meer dan 10.000 inwoners. In 1920 wordt de Burgerwacht op non-actief gezet en in 1984 uit de Belgische Grondwet geschrapt.
Het tweede belangrijkste brandweerkorps van België, na dat van Brussel, is dat van Anderlecht, opgericht in 1857. Zijn reputatie reikte tot ver over de landgrenzen, want in 1871 werd de Anderlechtse brandweer naar Parijs gestuurd om de branden te bestrijden die waren ontstaan als gevolg van de gevechten tussen La Commune en het leger. Ook de straten van Anderlecht doen de brandweermannen van de Burgerwacht eer aan, want sommige straten dragen de naam van leden van de Burgerwacht, zoals M. Jorez, brandweercommandant sinds 1874 en Joseph Dujardin, kolonel van de Burgerwacht. Na de brand van de ‘Innovation’ in 1967 (251 doden), vonden er in de jaren daarna (vanaf 1972) aanzienlijke herstructureringen van de brandweerdienst plaats. Zo werden de brandweerkorpsen van de Brusselse gemeenten samengevoegd tot de Dienst voor Brandweer en Dringende Medische Hulp van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (DBDMH).

De uitrusting van de brandweermannen

Onder de uitrusting van de brandweer is met name de bijl een onmisbaar werktuig, dat dient om een doorgang vrij te maken, een deur of raam open te breken en het vuur « te sapperen » (ondergraven) om te vermijden dat de brand zich verder uitbreidt. Het artefact van Erasmushuis & Begijnhofmusea is bijzonder om zijn typische stijl: de kop is gevormd door een puntige hals, het midden is versierd met een motief in reliëf en de snede vertoont een lange en wijd uitlopende lijn, karakteristiek voor brandweerbijlen uit de tweede helft van de 19^de eeuw. Deze bijl werd waarschijnlijk als eerbewijs aangeboden aan Émile Désiré Constant Carpentier-Bissé (1846-1899), schepen van Anderlecht, parlementslid en provincieraadslid, wat blijkt uit het gegraveerde opschrift: « Aan zijn voorzitter, kapitein-commandant Émile Bissé. De vereniging van vrijwillige brandweerlieden van het bataljon van de actieve Burgerwacht van Anderlecht ». Evenals andere voorwerpen die bewaard worden in de collecties van de gemeentelijke musea, waaronder epauletten en een zwaard, getuigt deze bijl van een glorieus verleden van de Anderlechtse Burgerwacht.

Meer info

Praktische info

Tekst

Meggy Chaidron

Met dank aan

Zahava Seewald
Céline Bultreys
Anne Deckers